Celdeki

Celdekî olup, lakabı İzzeddîn’dir Celdekî diye meşhûr oldu. Doğum ve vefât târihleri bilinmemektedir.
Bâzı kaynaklarda 1342 (H. 743) senesinde vefât ettiği bildirilmektedir. Ömrü boyunca Kâhire ve Şam arasında adetâ mekik dokuyarak, ilmî seyahatler yaptı. Celdekî nisbeti, onun, esâsında Horasan yöresinden gelme olduğunu göstermektedir.Celdekî, kimya târihini inceleyerek, kimyanın geçirmiş
olduğu safha ve gelişmeleri iyice kavradı. Bilhassa, Câbir bin Hayyân
ve Râzî’nin kimya ile ilgili eserlerini derinlemesine inceledi. Bu arada, diğer kimya âlimlerinin eserlerini de tetkik etti. Celdekî, kendinden önceki âlimlerinin eserlerinden elde ettiği derin bilgilere kendi tecrübe ve teorik bilgilerini de kattı. Kimya meselelerine derin îzâhlar getirdi. Deneylerine
dayanarak, kimyasal ince bilgileri açıklamak, kâinat nizamındaki İlâhî
hikmetleri derin araştırmalar yoluyla keşfetmek ve bu yolda esaslı başarılar kazanmak, varlığımızı ve sermâyemizi hep bu yolda sarfetmekle nasîb
oldu. Senelerce ilim tahsili ile meşgul olduk. Bir çok kıymetli eserleri, nice güçlüklerle elde ettik. İlim tahsili için nice yokluklara katlandık. Şehirler, beldeler gezdik. Irak ve Anadolu’daki ilim merkezlerini dolaştık. Yemen, Hicaz ve Şam’da bulunduk. Bu ilmî faaliyetlerimiz on yedi seneden fazla sürdü. Bu sürede ne zorluklarla, nice değişik insanlarla ve hâdiselerle karşılaştık… El-Mükteseb fî zirâat-izzeheb adlı eseri elde edip incelediğimizde, çok değerli olmakla beraber, çok özlü bulduk. Bunun üzerine, îzâha muhtaç olan cümle ve bölümleri güzelce anlatıp, açıklığa kavuşturduk. Bu şerhimizi de üç kısım hâlinde düzenledik Her kısmın başına biınt ; giriş bölümü, bir çok mit kalelere, bölüm ilâve ol
tik. Sonuna bir netîce bö j lümü yerleştirdik.” Celdekî, bu eserde oı taya koyduğu kimya tu orilerini deneylere tâbi tutmak suretiyle, teste tA bi tuttuğu gibi, eskilerin kimya ile ilgili görüş vo teorilerini de deney sü geçinden geçirerek, kimya ilmine büyük hizmetlerde
bulunmuş oldu. Celdekî’nin bunca başarı ve orijinal buluşlarına rağmen, ilim dünyâsı bu konuda hakîkati îtirâf etmekten
endişe duymaktadır. Batılı ilim adamları; “Onun eserleri kütüphânelerin ücra köşelerinde
kalarak bizim dünyâmıza intikal etmedi…” şeklinde bir kaçamak yoluna sapıyorlar. 1799 senesinde LenJoseph Lois Proust kendine ait gösterdiği, “Sabit oranlar kanunu”nu açıkladı. Bütün ilim âlemi anlaşılabilmesi
için faydalı olacak bütün zarurî ve faydalı bilgileri toplayıp zikretmek. 3-Kolay anlaşılan İlmî bir üslup tâkib etmek. Öyle ki, kimyada ihtisası
olmayan kimseler bile konuları anlıyabilirler. Eserleri; İlmî konuları en anlaşılır seviyede açıkseçik anlatma özelliğine sahiptir. 4-Kimyevî reaksiyonlarla ilgili çok mühim örnekler ortaya koymak. 5-Kendinden önceki Müslüman kimya âlimlerinden
eksiksiz iktibaslarda bulunup, kaybolmuş nice İlmî eser hakkında bol miktarda kaynak ve bilgi nakletmek. 6-Kullandığı kimyevî terimler çok zengin ve bâzan fevkalâde orijinal olmak. Eserlerinde, önce Câbir bin Hayyân ve Râzî’nin eserlerinden aldığı bilgileri tam olarak nakleder, sonra yorum ve tahliline girişirdi. Böylece, Câbir bin Hayyân ve Râzî’nin bugün kaybolmuş