Behaeddin Amili

behâeddîn âmili; Astronomi ve matematik âlimi. İsmi, Behâeddîn Muhammed bin Hüseyn bin Abdüssamed’dir. 1547 (H. 953) senesinde Lübnan’da bulunan Ba’lbek’de doğdu. Aslen Hemedan’lıdır. Ba’lbek’deki Âmil dağına nisbetle Âmilî lakabıyla anılıp, meşhûr oldu. 1622 (H. 1031) senesinde İsfehan’da vefât etti. Vefât tarihi ile ilgili farklı rivâyetler de vardır. Cenâzesi Tûs’a (Meşhed) nakledilerek defnedildi. Âmilî, ömrünün otuz yılını İlmî seyahatlarla geçirdi. İslâm âleminin meşhûr beldelerini gezerek, devrin büyük âlimlerinden ilim öğrendi. On üç yaşında iken çok güzel Arapça ve Farsça konuşup eser mütâlaa edebiliyordu. Hac münâsebetiyle geldiği Hicaz diyarında, din ilimlerini öğrendi. İsfehan’a gittiğinde, Şah Abbâs Safevî ona bâzı mühim devlet hizmetleri teklif etti ise de ilimle meşgul olmayı tercih ederek verilen vazifeyi kabul etmedi. Daha sonra, âlimlerin reisliği makamına getirildi. Âmilî, tahsili süresince Arap dili gramer ve edebiyatını okudu. Hikmet ve târih alanında inceleme Aınol bir Rubil Müceyyib,uhfet-ül-Ahbâb fi ilmilllisâb, 23- Et-Turuk-üsî. oniyye fil-Amel bin-Nis- I Htt is-Sittîniyye. lîedreddîn Mardînî’nin
yapmış  olduğu eserlerden Kifâyet-ül-Kunû/ hıshîh-ul-Measâha ve Hub-il Müceyyib risaleleri İm arada olarak 1853 senesinde basılmıştır. ler yaptı. Fen ilimleri, bilhassa matematik ve astronomi ile meşgul oldu. Cebir ve mantık ilimlerine ağırlık verdi. Devrinin âlimleri arasında keskin zekâsı ile meşhûr oldu. Âmilî, asrının bilim adamlarını zor durumda bırakan bir çok matematik problemine çözüm getirdi. Hocası ve üstadı kabul ettiği Kerhî’nin matematik ve cebirle ilgili eserlerini açıklayıp, yorumladı. Bir çok konularda Kerhî’ye uymuşsa da bununla yetinmeyip kendi orijinal buluşlarını da ortaya koymuştur. Dizilere ait şu toplama eşitliğini bulmuştur: Âmili ayrıca, doğal tektam sayılar dizisinin toplamını veren ifâdeyi şu formülle bulmuştur. 1+3+5+…… +(n-2) + n = ( ——–
2
Meselâ n=7 olduğundan
toplam
n+1 , 1+7
( ———-)’ = ( ————)> – 16 olur
2 2
Yâni, 1+3+5+7=16 dır.
Doğal çift tam sayılar
dizisinin toplamını veren
ifâdeyi şöyle formülize
etmiştir.
n n
2+4…..+(n-2) t-n = ——–( — +1)
2 2
Meselâ n=7 olduğundan
toplam
n n 8 8
— (— +1) — ( — 4 1) — 4 (5) = 20 olur
2 2 2 2
yânı, 2 + 4 4 6 + 8 – 20dır.
Ayrıca bir cebirsel  denklemin yaklaşık gerçek kökünü bulma metotuna dâir yeni bir usûl ortaya koydu ve buna Tarîkat-ülkeffeteyn
= iki kefe usûlü veya Tarîkat-ül-mîzân-ir-riyâzî
= Matematik terazisi usûlü adını verdi. Bu metotla çok hassas, dakik çözümler ortaya koydu. Amilî; Mizan = Terazi metotunda, Harezmî’nin keşfettiği Hatâeyn = Çift Hatâ methodunu  Âmilî’nin bulduğu bu çözüm metodu, günümüzde deneme yanılma yoluyla kök bulma ve çok dereceli denklemlerin çözümünde kullanılmaktadır. Âmilî’nin ortaya koyduğu bu çözüm metodu on yedinci asrın sonlarına kadar bütün Avrupa ilim çevrelerinde
kullanıldı. Ünlü İngiliz ilim adamı Isaac Nevvton, Âmilî’nin kitaplarını inceleyerek bu metodu öğrendi ve bundan istifâde ederek yaklaşık hakîki
kök bulma meselesinde yeni bir metot geliştirdi. Buna, Nevvton-Raphson metodu denildi. Bu metot,