İslâm âlimleri, duâ hakkında gerek Kuranda zikredilen emirlerden ve değişik peygamberlerin duâlarından, gerekse II/. Peygamberin duâlarından hareketle, duânın âdâbına dair gcniş açıklamalarda bulunmuşlardır.
Duâ ve ibâdet, Allâh ile kurulan bir ilişki, Onun varlığı ve yüceliği hakkında bilgi ve şuur kazanmaktır. Bir insan, lider ve otorite olarak kabul edip kendisine bağlandığı ve her.bakımdan ona itaat ettiği diğer bir insan karşısında, kendisini alçaltaı ve onu da yücelten bir takım söz, hareket ve davranışlarla ilişkisini ortaya koyar. İnanan insan ise, kendisini görmediği vc kendisine yaklaşamadığı Allâh karşısında duygu ve düşüncelerini nasıl dile getirecektir? İşte diğer dinlerde olduğu gibi, Islâmdaki bazı ibâdetler de, insan-Allâh ilişkisini dile getiren sembolik hareketler, jestler, mimikler ve bunlara eşlik eden sözlü formüller halinde düzenlenmiştir.12
Allâh Rasûlü’nt’ın (a.s), duâda bazen ellerini, koltuk altındaki beyazlık görünecek kadar yukarı kaldırdığı rivâyet edi¬lir.13 Hz. Peygamber’in bu şekilde duâ yapması ve yakarışı, Al¬lâh’a karşı olan teslimiyet ve yakınlığının bir göstergesi olarak tanımlanabilir. Zira duâ, Allâh’a hitâbın en güzel biçimi, kalbin Allâh ile konuşması ve ibâdetlerin özüdür.14
Sevgili Peygamberimiz her vesileyle Allâh’a duâ ederdi; âdetâ o’nun duâsız bir ânı yok gibiydi.15 Bir işe başlarken besmele çeker; yatağına yatarken, uyanırken, bir yere girerken, bir yerden çıkar¬ken, bineğine binerken, yemek yerken, su içerken kısaca hayatın her safhasında duâyı eksik etmezdi. Gelmiş geçmiş bütün günâhlarının affedilmesine rağmen o yine de günde en az yetmiş defa estağfirullâh der, tövbe ederdi. Allâh Rasûlü (a.s), “Ben Allâtia günde yetmiş defadan fazla muhakkak tevbe istiğfar ederim” demiştir.16
Hz. Peygamber (s.a.v), bir Cuma günü hutbe okurken bir zât ayağa kalktı ve: “Ya Rasûlallâh! At sürüleri helak oldu, davar sürüleri helâk oldu, Allâha bize yağmur vermesi için duâ ediver!” dedi. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v) iki elini uzattı ve duâ etti. Yemin olsun ki bulutlar dağlar misali gökyüzünü kaplamadıkça Rasûlullah (s.a.v) ellerini indirmedi ve minberinden inmedi. Nihayet yağmur tanelerinin onun sakalı üzerinde yuvarlandığı görüldü. O gün, ertesi gün, daha ertesi gün ve ondan sonra gelen gün tâ öteki Cumaya kadar hep yağmur yağdı. Ertesi Cuma yine aynı zât ayağa kalktı da, “Ya Rasûlallâh, binalar yıkıldı, mallar boğuldu. Bizim için Allâh’a duâ et” dedi. Bunun üzerine Rasûlullâh (s.a.v) yine iki elini kaldırdı da, Allâhumme hâveleynâ ve lâ aleynâ [Allâh’ım! Et¬rafımıza (yağdır), üzerimize yağdırma!] diye duâ etti.17
Rasûlullâh (s.a.v) kendisine hizmet edenlere de duâ etmiştir. Enes b. Mâlik için, “Ey Allâh’ım onun malını ve evladını bol eyle, ona verdiğin nimetini mübarek kıl”ıs diye duâda bulunmuştur.
Yanındaki birine duâ ederken bazen eliyle onun göğsüne dokunur, öyle duâ ederdi.19
Duâ, öncellikle sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed’den (s.a.v) sağlam yollarla bize nakledilen tarzda yapılmalıdır. Zira
o, ümmeti için her yönüyle en güzel örnektir.
Öte yandan bir mümin bütün işlerine, Bismillah [Allâh’ın adıyla başlarım] diyerek başlar. Bu sebeple duâya da besmele ile başlamak önemlidir. I UT ibâdetin şartları ve kuralları olduğu gibi, duâ için de bir takım kurallar vardır. Bunların hepsi, duâ için olmazsa olmaz .111 hır değildir; bir kısmı duâda uyulması gerekli şartlar, bazısı dua adabı bazısı da sevâb kazandıracak durumlardır. Bunları ıı şekilde sıralayabiliriz:
1. Duâ için abdest almak.
2. Duâda kıbleye yönelmek ve elleri yukarıya doğru kaldırmak.
3. Duâyı bitirince elleri yüze sürmek.
4. Duâ cümlelerini, özlü olarak Kuran ve Sünnet’ten almayı özen göstermek.
5. Duâyı ihlâslı olarak yapmak.
6. Duâya Allâh’a hamd ve senâ ile başlamak, Hz. Muhammede ( s.a.v) salât u selâm getirerek devam etmek ve yine bunlarla bilinerek.
7. Duâda kararlı olmak ve kabul olunacağından emin olmak.
8. Duâda ısrarcı olmak ve kabulünde aceleci davranmamak.
9. Kalben uyanık, saygı ve korku içinde bulunmak.
10. Rahatta ve sıkıntıda her zaman duâ etmek.
11. Talebini sadece Allâh’tan istemek.
12. Günâhı itiraf edip ondan tevbe etmek ve nimetleri dile getirip Allâh’a şükretmek.
13. Duâda tazarru, korku ve şiddetli arzu içinde yalvara yakara istekte bulunmak.
14. Duâyı üç kez tekrarlamak.
15. Başkasına duâ ederken kendinden başlamak.
16. Ehline, malına ve çocuklarına bedduâ etmemek.
17. Duâdâ seciyeli sözlerden kaçınmak.
18. Duâda kötülük veya sıla-i rahmi koparıcı bir şey istememek.
19. Duâda, İslâmî prensiplere uygun şeyler istemek, kötülüğü veya günâhı istememek.
20. Duâda bağırmamak ve alçak bir sesle yalvarmak.