Meşhûr cebir âlimi. İsmi Şucâ’ bin Eşlem bin Muhammed Hâsibel-Mısrî olup, künyesi Ebû Kâmil’dir. Matematikçiler arasında İbn-i Eşlem el-
Hâsib (hesab, matematik bilgini) adıyla meşhûr oldu. Doğum ve vefât târihleri kesin olarak bilinememektedir.Kaynaklarda
850-950 (H. 236-339) seneleri arasında yaşadığı ifâde edilmektedir. Aslen Mısırlıdır. Ebû Kâmil Şucâ’, matematik ve bilhassa cebir sahasındaki başarılarıyla dikkat çekti. Ünlü matematikçi Harezmî ile aynı devirde yaşadı. Harezmî’nin eserlerinden çok istifâde etti. İkinci dereceden cebir denklemlerini, Harezmî’nin metodu ile çözüyordu. Bununla yetinmeyen Ebû Kâmil, bu çözüm metotlarına bâzı orijinal îzâhlar getirdi. Lineer (birinci dereceden), kuadratik (ikinci dereceden) ve daha üst deki denklemler, belııniı denklemler ve tam soy» problemlerine ait çö/iııı» yolları ortaya koydu. Sarton, Introduction t0 the History of Science adIı eserinde Ebû Kâmil hak kında şöyle demektedir “Ebû Kâmil, ikinci dereco den cebir denklemlerinin hakîkî köklerini keşfetti. Cebirsel ifâdelerin çarpma ve bölme usûllerini geliştirdi.” Martin Levey, The Algebra of Abu Kâmil adlı
eserinde onun hakkında şöyle demektedir: “Ebû Kâmil, düzgün beşgen ve çok genlerin kenarlarını cebir denklemleriyle hesaplamayı başardı. Burada özellikle dördüncü derecedendenklemler kullanmıştır.” Cebir târihinde ilk defa olarak ikinci derecenin üstünde denklemlerin çözümü tam bir hassasiyetle Ebû Kâmil Şucâ’ tarafından gerçekleştirildi. Bu Eserin ikinci bölümünde, kendinden önce gelen Yunan ve İslâm cebecilerinin çözmekte güçlük çektikleri hattâ çözemedikleri geometrik problemlerin, kendi keşfi olan, cebirsel çözüm metoduyla kolaylıkla çözülebileceğini ortaya koymuştur. Bu bölümde çözdüğü problemler, bir dâire içinde çizilmiş, eşkenar beşgen, ongen ve oribeşgenin kenarının uzunluğunun, nümerik olarak tâyinini izah etmiştir. Bu kenarları cebirsel denklemlerle hesaplayarak, cebirsel denklemleri oklid geometrisine uygulamıştır. Eserin üçüncü bölümüne, ikinci dereceden belirsiz eşitlikler ve bu tür eşitlik sistemleri ile başlamaktadır. Kendisi bu eşitliklerin bâzılarının yeni, bir kısmının da daha önce incelenmiş olduğunu söylemektedir. Bu ikinci tip eşitlikler Ebû Kâmil’in, Diophantos ve Aritmetica’nın tesiri al Ebû Kâmil’in bu eseri,
El-Kerhî üzerinde derin tesirler bırakmıştır. Eser, İbrânice’ye tercıimn Lâtince’ye yapılım mesi 1170-1240 yıllım sında yaşıyan LgoihimMi bonacci’yi etkilemişti Um Kâmil’in bu eseri çıtQııt\i| da yeniden ve morinıııtm bakış açısıyla tedkık nh mektedir. Eser, İstanbul tin yezîd Devlet Kütüplıriııım Kara Mustafa Paşa kı*ıiitı 379 numarada mevcuHm Bu nüsha esas alınmak mı retiyle, 1986 senesiı
Frankfurt Institute of ılın History of Arabic-lslâmiı Science’de Fuat Sezgin to rafından neşredilmiştir. Ebû Kâmil Şucâ’ın ları şunlardır:
1-Kitâbu Kemâl-il-Cebrl
ve Temâmihi ve ziyâde fi
usûlihi: Bu eserinde Harez
mî cebrini olgunlaştırdı ve
yeni cebir metotları geliştirdi.
Eserde, Ebû Berze’yi
tenkit etti ve cebirdeki hatâlarını
ortaya koydu.
2-Kitâb-ut-Tarâif fil-Hisâb:
Bu eserde üç, dört ve 3 Kitâb-üş-Şâmil, 4-KilAh
iil-vesâyâ bil-cebri
vnl mukâbele, 5-Kitâb-ul-Tefrîk, 6-Kitâbııl
Hataeyn, 7-Kitâb-ül-KilAye,
8-Kitâb-ül-Mesâha
vı>1 Hendese-vet-Tayr, 9-
Kitâbu miftâh-il-felâh, 10-
Mısâle fil-muhammes velmu’aşşar,
11-Kitâb-ul-ve-
«âyâ bil-cüzûr.
Kendisini, El-Kerhî ve
Ömer Hayyâm tâkib ettiler.
Batı âleminde ise Leonardo
Fibonacci, Ebû Kâmil’in
metodunu benimsedi.
Bilim târihi üzerinde
yapılan ciddî ve haysiyetli
çalışmalar sonucu, ortaya
şu hakikat çıkmıştır:
Avrupalı bilim adamları,
rönesans öncesi dönemlerde,
Müslüman âlimlerin
matematik ve cebir ile
ilgili eserlerinin gerek
Arapça orijinalleri ve gerekse
batı dillerine yapılan
tercümeleri üzerinde
derinlemesine tetkîkler
yapmışlar, bu eserlerdeki
İlmî metotları tesbit edip,
ortaya çıkarmışlardır.
Bunlardan birisi olan Fibonacci,
o çağlarda, batıda,
matematik ve cebir
üstâdı olarak tanınıyordu.
Florian Cajori, matematik
târihi ile ilgili eserinde,
mîlâdî on üçüncü asrın
ortalarında Ebû Kâmil’in
eserlerinin batı bilim dünyâsında
ve İslâm âleminde
matematik ilimleri dalında
yegâne başvuru
kaynağı olarak kabul edildiğini
ifâde etmektedir.
Ebû Kâmil, Harezmî’nin
bir devamı ve geliştiricisi,
Kerhî ve Ömer
Hayyâm’ın öncüsü ve batıda
Fibonacci’nin de üstâdı
olması hasebiyle, orta
çağlarda cebir alanında
yetişen bir dâhîdir.
Ebû Kâmil, başarılarına ve orijinal metotlarına rağmen, maalesef İslâm toplumunda ve ilim târihi içinde
gereği gibi tedkik edilip kıymeti anlaşılam âlimlerdendir. Modern araştırmalar, onun daha başka duyulmadık metotlarını ortaya çıkaracaktır. Yarı çapı r olan bir dâire içine çizilen düzgün on beş kenarlı çokgenin kenar uzunluğu hesabı:
s„= V 32 V 1024
*= — ( Y 10+2 \ 7 + v 3-1- \ ^jT ) – 0,4158 r dır. Veya diğer şekilde kenarı gören merkez açı 360/15=24″ olup, kenar uzunluğu S15=2.r.sin 12″=0,4158 r’dir. Üç bilinmeyenli bir tam sayı problemine misâl: Elinde yüz bin lirası olan birisi, bu parayla serçe, güvercin ve bıldırcın
cinsinden yüz kın,t almak istiyor. Soh.nl tanesi 2.000 lira, üç güvercin 1000 lira ve İki dırcın 1000 lira. l den kaçar tane alacak