Harezmî Kimdir?

Hâlid bin Yezîd’in dilden dile dolaşıp gelen hikmetli sözlerinden birkaçı şöyledir: “Yalnız kendi şahsî fikrine göre hareket eden (istişare etmeyen) kimse helâka uğramış demektir.” Ona, “En yakın nedir?” diye sorulduğunda; “Ecel” cevâbını verdi. “İnsanı en yalnız bırakan nedir?” diye sorulduğunda;”Ölümdür” dedi. “Dünyâ nedir?” diye sorulduğunda;
“Bırakılan mîrastır” dedi. “Zaman nedir?” diye sorulduğun da; “Ölüme götüren taba kalardır” buyurdu. 1- İskama ulemâ-il Arab vel Müslimîtı fil-Kimya; sh. 83 2- El-A’lâm; cild-2, sh. 300 3- Vefeyât-ul-a’yân; cild-2, sh. 224 4- Fihrist; sh. 354 5- Târih-ul Hüketnâ; sh. 440 6- Dırâsat fi Târih-il ulûm; sh. 243 7- Mukaddime-i İbni Haldûtı; sh. 505 8- Arabschc Alchemistin, C1 Chalid bin Jazid, Julius Ruska; Haıderberg, 1924) harezmî; Cebir alanında ilk defa eser yazan matematik, coğrafya ve astronomi âlimi. İsmi, Muhammed bin Mûsâ el-Harezmî olup, künyesi Ebû Abdullah’tır. Adı Lâtince’ye Alkhorizmi, Fransızca’ya Algorithme, İngilizce’ye de Augrim şeklinde geçmiştir. 780 (H. 164) senesinde Harezm’de doğduğu kabul edilir. 850 (H. 236) senesinde Bağdat’ta vefât etti. Üç oğlu olup,buki, Diophtantus sayılar teorisiyle uğraşmıştır” demektedir. Harezmî, matematik ilminin yanında astronomi ve coğrafya ilimlerinde de söz sahibiydi. Yeryüzünün yapısını inceleyerek, kendi buluşu olan bilgileri ortaya koydu. O zamânlar bilinen; şehir, dağ, nehir ve adaları incelemiştir. Yeryüzünün çapını hesaplamak için halîfe tarafından bir heyetle vazifelendirildiğinde Kitâbu sûret-il-arz adlı enlem ve boylam kitabını, heyetin hazırladığı esere ilâve etti. Bu eserinde Nil nehrinin kaynağını açıkladı. Mâlvâ’nın merkezi olan ve Hindistan’ın Gvvalyar eyâletinin Ujjain şehrinden geçen boylam dâiresini başlangıç meridyeni olarak almıştır. Batlamyus’un astronomik cetvellerini tashih etti. Onun hazırladığı astronomi tabloları asırlarca ilim dünyâsına rehberlik etti. Bu tablolar, on altıncı asır Avrupalı bilginlere
rehber olmakla kalmayarak, başta Endülüs âlimleri olmak üzere bütün Müslüman fen âlimleri tarafından incelendi. Güneş ve Ay tutulmaları ile, paralaksa dâir incelemelerinin bulunduğu Zîc-ül-Harezmî adlı eserinde, astronomi için lüzumlu trigonometri bilgisi ve trigonometri cetvelleri de vardır. Harezmî’nin matematik, astronomi ve coğrafya alanında yazdığı bir çok eserlerden bâzıları şunlardır: 1-Kitâb-un-fil-Hisâb: Bu eserde, bugün kullanılan sıfırlı Arap rakamlarını, ondalık sistemi îzâh etmiştir. Adelhard Batlı tarafından Latinceye tercüme edilmiş ve yayınlanmıştır.için çok faydalı olmuştur. Mîrâs, meyyite yakınlık derecesine göre;oğul, kız, zevce, ebeveyn, amca, büyük ebeveyn, torunlar v.s. arasında Kur’ân-ı kerîmde belirtilmiş muayyen hisseler hâlinde dağıtılır. Bu işi aritmetikle çözmek zor olmakta idi. Harezmî, minimum hisseyi bilinmiyen kabul edip, her durum için bir bilinmiyenli denklemler kullanmıştır. Meselâ, meyyitin 4 oğlu vardır. Ayrıca bir kişiye bir oğul hissesi kadar ve  bir kişiye de mîrâsın 1/3’ünden bir oğul hissesi çıktıktan sonra kalanın 1/4’ü nisbetinde hisse verilecektir. Herbirinin hisse nisbetini bulalım: Mîras 1 ve bir oğlun hissesi x olsa, birinci kişinin hissesi de x olup, ikinci  bulunur. HarezmVnin en önemli eseri olan “Kitâb-ül-muhtasar fî hisâb-ilcebri vel-mukâbele”den bir sayfa Matematiğin, ilimler içinde oynadığı rol ve taşıdığı kıymet göz önüne alınınca, Harezmî’nin bu sahadaki çalışma ve başarılarının ne ölçüde köklü, derin ve etkili olduğu anlaşılabilir. Allahü teâlânın çeşitli hikmet ve intizam içinde yarattığı.